મગજમાં નવા માર્ગો ચોક્કસ પરિસ્થિતિમાં સામાન્ય કરતાં અલગ રીતે પ્રતિક્રિયા કરવાના સભાન નિર્ણય દ્વારા બનાવવામાં આવે છે. પુનરાવર્તિત સભાન નિર્ણયના પરિણામે, જૂના ચેતા માર્ગ કરતાં વધુ બાઉટોન [લેખની આ શ્રેણીનો ભાગ 5 જુઓ] નવા ચેતા માર્ગ પર રચાય છે.

જ્યારે ચેતા પ્રવાહો હવે મગજમાંથી વહે છે, ત્યારે તેઓ નવો માર્ગ અપનાવે તેવી શક્યતા વધુ છે. ઘણી પ્રક્રિયાઓ કોષની દરેક મુખ્ય પ્રક્રિયા (ચેતાક્ષ)થી અલગ પડે છે, જેનો આપણે વૈકલ્પિક માર્ગ તરીકે ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ.

બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે એક અલગ રસ્તો પસંદ કરી શકીએ છીએ - ક્રોધને બદલે કરુણા, ટીકાને બદલે પ્રશંસા, અપમાનને બદલે મદદરૂપતા. જ્યારે આપણે ખોટું કરવાની લાલચનો પ્રતિકાર કરીએ છીએ, ત્યારે GABA જેવા ન્યુરોટ્રાન્સમીટર અથવા રાસાયણિક સંદેશાવાહક મુક્ત થાય છે જે તરત જ બ્રેક લગાવે છે.¹

જો કે, ચેતા કોષ ઘણીવાર વિરોધાભાસી સંદેશા મેળવે છે. કેટલાક કહે છે: "ચાલો, બસ કરો!" અન્ય કહે છે: "ના, હું નહીં કરું!" હવે ચેતા કોષે શું નક્કી કરવું જોઈએ? એ પ્રશ્ન છે. મગજના કોષને કેવી રીતે ખબર પડે છે કે શું કરવું?

મગજમાં નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયાઓ

ધારો કે જ્યારે હું ખરેખર મારા આહારને વળગી રહેવા માંગતો હતો ત્યારે મને કેકનો ટુકડો ખાવાની લાલચ આવે છે. મને લાગે છે: "તે કેક સ્વાદિષ્ટ લાગે છે!" તરત જ, 30 મિલીવોલ્ટ્સનો કોડેડ વર્તમાન સંકેત મોટર કોર્ટેક્સના અનુરૂપ કોષને આદેશ તરીકે મોકલવામાં આવે છે: "ફાયર!"

પરંતુ તે જ સમયે હું વિચારી રહ્યો છું કે, "હું તેમાંથી કંઈ પણ ખાઉં નહીં!" તરત જ, તે જ કોષ અન્ય 40-મિલીવોલ્ટ માર્ગ દ્વારા GABA નામની વિદ્યુત માહિતી મેળવે છે: "ફાયર કરશો નહીં!" (મારો નિશ્ચય જેટલો મજબૂત છે, તેટલો વિદ્યુત આવેગ વધારે છે.)

પરિચારિકાએ મને પહેલેથી જ કેકનો ટુકડો સોંપ્યો છે, પરંતુ 10 મિલીવોલ્ટની પાતળી બહુમતી હોવા છતાં, મેં પહેલેથી જ મારો નિર્ણય લઈ લીધો છે. તેથી હું ખચકાટથી કહું છું, "નો આભાર."

તેથી મગજના કોષને કાર્ય કરવા માટે ઓછામાં ઓછા 10 મિલીવોલ્ટની જરૂર પડે છે. આ કિસ્સામાં, મારા મગજના કોષે ઝડપથી ગણતરી કરી: 30 મિલિવોલ્ટ્સ: ફાયર, 40 મિલિવોલ્ટ્સ: ફાયર કરશો નહીં. તફાવત: 10 મિલીવોલ્ટ્સ: ફાયર કરશો નહીં!

પરંતુ જ્યારે અંધકારની શક્તિઓ મને મારા ઠરાવને તોડી પાડવાનો પ્રયત્ન કરે છે, ત્યારે તેઓ પોતાની જાતને કહે છે, "અમે હારી ગયા, પરંતુ માત્ર!" પછી તેઓ આગામી સમય માટે વધુ સારી યોજના બનાવે છે. તેઓ મન વાંચી શકતા નથી, પરંતુ તેઓ અચકાતા વર્તનથી તારણો કાઢી શકે છે.

શારીરિક કાઉન્ટર

લગભગ સો વર્ષ પહેલાં, પ્રખ્યાત મનોવિજ્ઞાની વિલિયમ જેમ્સે ધ્યાન દોર્યું હતું કે આદતો પરમાણુ સિદ્ધાંતો પર આધારિત છે:

"જો યુવાનો જાણતા હોત કે તેઓ કેટલી ઝડપથી ચાલવા માટે 'આદતના જીવો' બની જાય છે, તો તેઓ આ નબળા તબક્કા દરમિયાન તેમના વર્તન પર વધુ ધ્યાન આપશે. આપણે એક યા બીજી રીતે આપણું પોતાનું અટલ ભાગ્ય રચીએ છીએ.
દરેક સદ્ગુણ અથવા દુષ્કૃત્ય, ભલે ગમે તેટલું નાનું હોય, સ્પષ્ટ છાપ છોડી દે છે. જેફરસનના નાટકમાં ડ્રંકર્ડ રીપ વાન વિંકલ જ્યારે પણ દારૂના નશામાં આવે છે ત્યારે તે કહીને માફી માંગે છે, "આ સમય ગણતો નથી!" ભલે તે અને ક્ષમા આપનાર સ્વર્ગે ન કર્યું હોય, તે હજુ પણ ગણાય છે. તેના ચેતા કોષો અને એક્સ્ટેંશનમાંના પરમાણુઓ ગણાય છે, તેઓ બધું રજીસ્ટર કરે છે અને સંગ્રહિત કરે છે જેથી આગલી વખતે જ્યારે તે લલચાય ત્યારે તેનો ઉપયોગ તેની સામે થઈ શકે. આપણે ગમે તે કરીએ, કડક વૈજ્ઞાનિક શાબ્દિક અર્થમાં કંઈપણ ક્યારેય ઓલવાઈ જતું નથી.
અલબત્ત, આની તેની સારી બાજુઓ પણ છે. જ્યારે ઘણા વ્યક્તિગત પીણાં તમને આખરે આલ્કોહોલિક બનાવશે, ઘણા વ્યક્તિગત કાર્યો અને કામના કલાકો પણ તમને નૈતિક સંત, અને વ્યવહારુ અને વૈજ્ઞાનિક સત્તા અને નિષ્ણાત બનાવી શકે છે."

ત્યારબાદ ડૉ. જેમ્સે ઉમેર્યું:

“યુવાનોએ તેમના શિક્ષણના પરિણામ વિશે ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. જો તેઓ દરેક સમયે ખંતપૂર્વક તેમનું કાર્ય કરે છે, તો તેઓ ખાતરીપૂર્વક કહી શકે છે કે તેઓએ જે પણ લક્ષ્ય પસંદ કર્યું છે, તેઓ એક સવારે ઉઠશે અને પોતાને તેમની પેઢીના સક્ષમ લોકોમાં શોધી શકશે. શાંતિથી, તેણીની ફરજોની વિગતો વચ્ચે તેણીના ક્ષેત્રમાં તેણીની સમજદારી બનાવવામાં આવી છે. તેઓ તેને હવે ગુમાવશે નહીં. યુવાનોએ આ અગાઉથી જાણવું જોઈએ. આ સિદ્ધાંત વિશે જ્ઞાનનો અભાવ કદાચ મુશ્કેલ કારકિર્દી શરૂ કરનારા યુવાનોમાં રાજીનામું અને નિરાશા માટેનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે.”²

અથવા, જેમ કે અન્ય એક સ્વપ્નદ્રષ્ટા અને આગળ-વિચારનાર શિક્ષક કહે છે, "આપણી દરેક આદતો આપણને જે બનાવે છે, તે અનંતકાળ માટે હશે."³

વ્યક્તિનો સાર, તેનું પાત્ર, રહસ્યમય અથવા અગમ્ય નથી: "પારિત્ર પ્રસંગોપાત સારા અથવા ખરાબ કાર્યો દ્વારા પ્રગટ થતું નથી, પરંતુ શબ્દો અને કાર્યોના વલણ દ્વારા."⁴

જો હું ફરી વળું તો શું કરવું?

ધારો કે હું ફરી વળ્યો અને ફરી જૂની જડમાં સરકી ગયો. હું કદાચ મહિનાઓથી નવું, બદલાયેલું જીવન જીવી રહ્યો છું, પરંતુ પછી હું અચાનક મારી જૂની આદતમાં પડી ગયો અને નિયંત્રણ ગુમાવી બેઠો. પછી જ્યારે એક રાક્ષસ મારા કાનમાં ફફડાટ કરે છે: »તમે જુઓ! તમે કશું હાંસલ કર્યું નથી. તમે બિલકુલ બદલાયા નથી, તમે હજી પણ એવા જ છો«, મારે આવા વિચારો પર ધ્યાન આપવું જોઈએ નહીં! શું તેણે મને નવા ટ્રેક પર પહેલેથી જ મેળવેલી જીતની યાદ અપાવી? અથવા તેણે મને કહ્યું નથી કે મારી નર્વસ સિસ્ટમના નવા માર્ગોમાં પહેલાથી જ કયા ભૌતિક અને રાસાયણિક ફેરફારો થયા છે?

તેથી જો હું પડી જાઉં, તો મારે પાછા ઊઠવું જોઈએ અને નવી લેન બનાવવાનું ચાલુ રાખવું જોઈએ. હું નવા ટ્રેક પર જમીન ગુમાવી રહ્યો છું એવો કોઈ રસ્તો નથી - પ્રસંગોપાત ભૂલથી આ બાઉટોન્સ દૂર થતા નથી!

સાચા માર્ગ પરની દરેક સફળતા એક ઓછી નિષ્ફળતા છે. અંતે, એવી મજબૂત પેટર્ન યોગ્ય દિશામાં વિકસિત થઈ છે કે જૂના વર્તનમાં ફરી વળવાની શક્યતા ઓછી અને ઓછી બને છે.

દૃષ્ટિકોણ

માંદા મગજને સાજા કરવું - હતાશા, ચિંતા, ગભરાટ વગેરે પર કાબુ મેળવવો - એટલે સંપૂર્ણપણે નવી ટેવો વિકસાવવી. પરંતુ તમે તંદુરસ્ત ટેવો કેવી રીતે વિકસાવશો જે જૂની કરતા વધુ મજબૂત છે? હવે પછીના બે લેખો જવાબ આપવાનો પ્રયત્ન કરશે.

ચાલુ              શ્રેણીનો ભાગ 1

એલ્ડન એમ ચેલમર્સ, તૂટેલા મગજને મટાડવું, વિજ્ઞાન અને બાઇબલ જણાવે છે કે મગજ કેવી રીતે સાજા થાય છે, રેમનન્ટ પબ્લિકેશન્સ, કોલ્ડવોટર, મિશિગન, 1998, પૃષ્ઠ 30-34