מיט מער ווי 96 יאָר צוריק, דעם 12טן נאָוועמבער 1923, בין איך געבוירן געוואָרן אין אַ קליין דאָרף אין די וואָזשעס (אַלזאַס, דעמאלטס פראנקרייך). אי ך הא ב גערעכנט , דע ר אומגעבראכענע ר זו ן פו ן מײנ ע עלטערן . ז ײ פלעג ן זאגן : מע ן װאל ט ניש ט געמײנט , א ז ד ו זײ ט אונדזע ר זון , יא , אי ך בי ן געװע ן א ביס ל אנדער ש פו ן ד י מענטש ן אי ן אונדזע ר שטעטל .

קרעטשמע און קארט שפילן האבן מיך נישט אינטערעםירט. איך וואָלט גאַנץ לעבן פריי אין דער נאַטור, למשל מיט אַן ינדיאַן שבט אין קאַנאַדע אָדער אין Brazil. אבער דאס איז געווען אנדערש. כ׳האב געלערנט דעם מלאכה פון א װעבער. ווען איך בין געווען 17 יאָר, איז עלזאַס אַנעקסירט געוואָרן דורך דײַטשלאַנד. אי ך הא ב דעמאל ט באקומע ן ד י געלעגנהײ ט צ ו לײענע ן היטלער ס בוך מעין קאַמפּף און צו לייענען אנדערע נאצישע שריפטן. דע ר היטלער , הא ט אי ם פארדעכטיקט . מייַן מסקנא איז געווען אַז די מיללענניום וואָלט סוף אין אַ ומגליק. איך האָב זיך נישט געקאָנט פֿאָרשטעלן, אַז די אַריער זענען מײַסטערס פֿון דער וועלט און אַלע אַנדערע ווי שקלאַפֿן — ווי די ספּאַרטאַנס.

אי ן עלטע ר פו ן 18 יאר , נא ך אינטענסיווע ר מיליטערישע ר אויסלערנונג , בי ן אי ך ארײנגענומע ן געװאר ן אי ן דע ר דײטשע ר װערמאכט . מע ן הא ט אי ם צוגעטײל ט צ ו א דזשעג ר רעגימענט ( סמ ג — שװער ע מאשין־געװער ) או ן מי ר הא ט מע ן באפוילן , אויפ ן פראנט , אי ן רוסלאנד . דאָרט איז געווען אכזריות.

אין די פוקס

אײ ן טא ג האב ן אי ך או ן א חבר ה זי ך געכאפ ט אי ן א פוקס . פּלוצעם האָט ער זיך אַרײַנגעקליבן אויף דער זייט. מע ן הא ט אי ם גלײ ך געשלאג ן אי ן קא פ פו ן שראפנעל . זײן העלם האט אים נישט געקאנט באשיצן — ער איז תיכף געשטארבן, איך בין געלעגן אלײן און געטראכט: — דאם װעט אויך זײן אײַער גורל!

היטלער האט געװאלט, אז לענינגראד (היינט פעטערבורג) זאל ​​הונגערן. אונדזע ר שאסיר־רעגימענט , אי ז געװע ן צעפלײ ט אי ן עטלעכ ע סעקטאר ן ארו ם דע ר שטאט . זומפ , מאסקיט , היץ , קעלט , זײנע ן געװע ן אונדזע ר שטענדיק ע באגלײטער . איין טאָג עס גאַט מיר אויך. איך בין שווער פארוואונדעט געווארן פון א גראנאט. צוויי מענטשן זענען געשטארבן אין דעם באַפאַלן. נאָך אַ שפּיטאָל בלייַבן און אַ קורץ וואַקאַציע, איך ענדיקט זיך צוריק אין די פראָנט. ד י ערשט ע װא ך הא ט אויסגעזע ן גרויזאמ ע װײל , װײ ל אי ך הא ב געמוז ט זי ך װידע ר צוגעװוינע ן צ ו לײדן . דער אָנדענק פֿון אַ בעראַזש דערשרעקט מיך נאָך ביזן הײַנטיקן טאָג. איך בין געלעגן אין דער שיל און געפֿילט, אַז מײַן לעבן וועט יעדן מאָמענט אויסגעמעקט ווערן.

ווער וועט געווינען די מלחמה?

אין 1945 איז געקומען די צוריקציענ פון רוסלאַנד, דורך פוילן און מזרח פּרוססיע. ב ײ אי ך נא ך אי ן רוסלאנד , אויפ ן גרענ ץ מי ט מזרח־פרױסן , הא ב אי ך באמערק ט פא ר מײנ ע חברים , א ז היטלע ר װע ט ניש ט געווינען . דע ם זעלב ן אװנ ט הא ט מע ן אי ך שוי ן געראטעװעט . צום סוף פון דער אויספאָרשונג האָט מען מיר געפרעגט: “ווער וועט געווינען די דאָזיקע מלחמה?” יעדער האָט געוואוסט וואָס צו זאָגן. אָבער, איך האָב זיך דערהערט ענטפערן: “די רוסן און די אַמעריקאַנער” האָט דער קאַפּיטאַן געענטפערט: “דו ווייסט, אַז דו שפּילט זיך מיט אייער לעבן?” האָב איך מיר געטראַכט, “איצט ביסטו איבערגעלעבט דעם גאַנצן באַלאַגאַן, און איצט דאָס. "אבער גאָט אַלץ איז אויסגעדרייט אַזוי. מייַן עדות, וואָס טאַקע מענט מיין טויט, געקומען צו ראַטעווען.

אי ך הא ב געמוז ט פארלאז ן מײ ן רעגימענט , או ן אי ך בי ן געשיק ט געװאר ן אי ן א ספעציעל ע קאמפאני ע מי ט מײ ן פארחתמעט ן דינסט־רעקארד . כ׳האב געזאלט פארן אהין מיט צװײ אוקראינער. אויפ ן װע ג אהי ן הא ט זי ך איבע ר מי ר געקרעכ ט א אומבאהאלטענע ם געפיל , או ן אי ך הא ב אויפגעריס ן ד י פארחתמעט ע דינסט־רעקארד . אין עס איך לייענען: "פּאָליטיש אַנרילייאַבאַל - דינען אין די פּאַראָל פירמע." איצט האָב איך זיך דערשראָקן, ווײַל איך האָב געוווּסט, אַז דאָס איז אַ זעלבסטמאָרד־מיסיע: קאַנאָן־פֿאָדער פֿאַר די פֿאָרשטייערטע רוסן. "איך גיי נישט אהין!" האב איך באשלאסן צו וויסטן. איך האָב אָבער דעמאָלסט נישט געוווּסט וועגן די קאָנסעקווענצן פֿון דעם באַשלוס.

אויף די לויפן צו פּאַריז

איך האָב ניט געקענט מיין וועג אַרום מזרח פּרוססיאַ און ניט געוואוסט ווו דער פראָנט איז. ע ס אי ז געװע ן א קאלטער , שנײדיקע ר װינטער . כאט ש אי ך בי ן דעמאל ט נא ך געװע ן א ן אומגלויבלעכע , הא ט גא ט געפיר ט מײ ן װעג . א ן זײ ן אנווייזונג װאל ט אי ך ניש ט געלונגע ן צ ו אנטלויפן . אין דער צייט, פילע דייַטש סאַוויליאַנז לינקס מזרח פּרוססיאַ. אי ך בי ן זי ך צוגעקומע ן ד י אנטלאפענ ע או ן ז ײ געהאלפ ן יעד ן טא ג לאד ן ד י פערד־װאגאנע . מי ר האב ן זי ך אפטמא ל געריס ן פו ן שלאף , או ן האב ן געמוז ט אנטלויפ ן פו ן ד י אנטלויפנדיק ע רוסן , מי ט אל ץ מי ר האב ן זי ך געקענ ט אייל ן אויפצושטעל ן אוי ף ד י װאגאנע ן מי ט פרויע ן או ן קינדער . נא ך פי ל דראמאטישע ר איבערלעבעניש ן הא ב אי ך זי ך געענדיק ט אי ן בראונסבערג ( מזרח־פרױסן , הײנט : בראניעװ ). אי ן דע ם שטעט ל הא ב אי ך געטראפ ן צװ ײ פראנצויזיש ע קריגס־געפאנגענע , װעלכ ע האב ן מי ר געהאלפ ן צ ו װער ן א ״פראנצויזישע ר קריגס־געפאנגענע .

איינמאל ווען איך בין געווען אויפן וועג צו ברענגען וואסער, איז געקומען די פעלדגענדארמעריע, אויסגעפרעגט אלע געפאנגענע און דורכגעקוקט אלע דאקומענטן. אויב זיי וואָלט האָבן געכאפט מיר, דאָס וואָלט געווען דער סוף פון מיר. מײנ ע חברי ם האב ן געזאגט , ״דו ר הא ט מי ר געװע ן זײע ר מזל , װא ס אי ז ניש ט געװע ן ד א — הײנט , װײס איך אז גאט האט מיך באשיצט.

דא ן אי ז געקומע ן דע ר לעצטע ר פו ן דע ר אנטלויף . דערב ײ האב ן מי ר זי ך פארכאפ ט אי ן ד י קאמפ ן צװיש ן ד י רוס ן או ן ד י דײטשן . אָבער אויך דאָס מאָל בין איך אַוועק בשלום און בין פאַרענדיקט געוואָרן מיט די רוסן. דערנאָך עס געגאנגען מערב צו פּאַריז. דאר ט הא ב אי ך , װ י א ״פראנצויזישע ר קריגס־געפאנגענע , באקומע ן א קלײנ ע םומ ע געל ט או ן געקענ ט גײ ן אהײם .

סויסידאַל געדאנקען

אי ך הא ב ניש ט געװאל ט צורי ק צ ו מײ ן אלטע ר לעבן . נאָך אַכט טעג אין שטוב, האָב איך געמאַכט דעם באַשלוס זיך אַרײַנשרײַבן אין דער פרעמד לעגיאָן און גיין קיין צפון אפריקע. דע ר פלא ן הא ט ניש ט אויסגעפעלט , װא ס אי ך בי ן דאנקבאר , אלײ ן װאל ט אי ך זי ך געענדיק ט אי ן דע ר קומענדע ר קרי ג — אי ן אינדאטשין . נאָך אַלע די טראַוומע, דאָס לעבן איז געווארן אומדערטרעגלעך און מינינגלאַס פֿאַר מיר. איך האב פארבראכט דריי און א האלב יאר אלס זעלנער. איצט האב איך גארנישט געהאט און נישט געוואוסט וואס צו טוהן מיט מיין לעבן. אַזוי איך באַשלאָסן צו סוף מיין לעבן.

באלד נאכדעם וואס איך האב באשלאסן צו נעמען מיין לעבן, האט גאט זיך א נס אינטערווענירט. אין מיין דאָרף האָב איך געפרעגט ביי אַ שנײַדער, צי ער האָט נישט וואָס צו לייענען. ער האָט מיר געגעבן דאָס בוך אין די טריט פון דעם גרויסן דאָקטער. איך איז געווען זייער ימפּרעסט דורך דעם בוך און אַזוי איך אנגעהויבן צו לייענען די ביבל. ״איצט לײענט ער אויך די תנ״ך״, האט זיך געקרימט מיין פאטער, וואס האט קיינמאל נישט גערירט קיין בוך אין זיין לעבן. אי ך הא ב אוי ך געפונע ן עטלעכ ע אדווענטיסטיש ע שליחות־שריפטן , װא ס האב ן אנטהאלט ן חשבונות , פו ן פרעמד ע פעלקער . דאָס האָט גורם געווען מיין אינטערעס.

די אַדווענטיסץ

איך האב נישט געקענט די זיבעטן טאג אדווענטיסטן ווייל איך בין געווען אינגאנצן אומגעבילדעט אין רעליגיע. ווידער האט גאָט געהאָלפן דורך שיקן אַ יונג אַדווענטיסט פּאָר צו אונדזער דאָרף צו לעבן מיט מיין מומע. איך בין געקומען אין קאָנטאַקט מיט די מענטשן און זיך באַקאַנט מיט די אַדווענטיסט קהילה. איצט האט זיך אנגעהויבן פאר מיר א שווערע צייט. שבת , װע ן אל ע אי ן שטעט ל אי ן שטעטל , זענע ן געגאנגע ן צ ו דע ר ארבעט , בי ן אי ך געװע ן אויפ ן װע ג אי ן ד י אדװענטיסטיש ע קהילה . איך געדענק נאָך ווי מאָדנע איך פּעלץ צוריק. קײ ן װאלד־ארבעט , קײ ן מײער , קײ ן הײ ם שבת . מייַן משפּחה אָפענגען אויף מיר ווייַל איך געווען זייער בלויז הילף. כ'האב באלד געכאפט, אז דאס קען נישט אנגיין אזוי. ― איך מוז אַרױס פֿון דאַנען, עפּעס טאָן. אבער וואס?' האב איך געטראכט. מיטאמאל האב איך געפילט א אינערליכע דראנג צו גיין אין סעמינאר און ווערן א מיניסטער. גאָט ס גייסט מוזן האָבן געארבעט שטאַרק ווייַל גיין צוריק צו שולע וואָלט געווען די לעצטע זאַך איך וואָלט האָבן אויסדערוויילט.

טריינינג צו ווערן אַ פּאַסטער

דאָס יאָר איז פאָרגעקומען אין פּאַריז דער וועלט יוגנט קאנגרעס. דארט ן הא ב אי ך זי ך גענומע ן װעג ן ד י טעאלאגיש ע טרענירונג־צענטער ן אי ן קאלאניז ע (פ ) , אוי ף ד י מאריענהע ה (ד ) או ן אי ן באָגענהאפ ן (א ) . "יא, עס זענען אַפּערטונאַטיז פֿאַר שפּעט בלומערז אין קאָלאָנגעס!" איך וואָלט האָבן צו לערנען פֿאַר דריי יאָר. דערנאָך איז געווען די קשיא פון שולע פיז. איך האב נישט געהאט ווער עס זאל מיר שטיצן. מען האָט מיר געזאָגט אַז עס איז מעגלעך צו פאַרדינען שכר לימוד דורך ספר יוואַנדזשאַליזאַם. אפילו דאָס ― איך גײ פֿון טיר צו טיר מיט ביכער ― אַן אוממעגלעכקײט! אי ך בי ן אהײ ם געקומע ן אינגאנצ ן צעשטערט . אבער דער רוח האט מיר נישט געלאזט רוען ביז איך האב ענדליך מסכים געווען: "וועט דיין רצון געשעהן!" בין איך אוועקגעגאנגען, נישט געוואוסט וואס צו ערווארטן.

א פיזיש פאדערנדיקע צײט האט מיר געװארט. איך איז געווען אַסיינד אַ גרויס געגנט אין פֿראַנקרייַך מיט עטלעכע שטעט פֿאַר בוך עוואַנגעליסם. איך האָב אָפט געמוזט דעקן לאַנג דיסטאַנסאַז מיט בייק. איך האָב אין צוויי טעג געפֿאָרן די 400 קילאָמעטער פֿון קאָלאָנגעס צו מײַן דאָרף. ד י רײז ע אי ז געגאנגע ן דור ך דע ר רינע ר פלאכ ט קײ ן באזל , דורכ ן גאנצ ן שװײ ץ ביז ן גענעװע , אריבער ־ דע ר גרענ ץ קײ ן הױט־סאװאיע , בי ז אי ך הא ב דערגרײכ ט מײ ן דעסטינ ג קאלאנגס . האלב־װעג ן הא ב אי ך איבערגענעכ ​​ט אונטער ן בוים , אײנגעװיקל ט אי ן א פארדעק . אויפֿן וועג צוריק האָב איך ווידער איבערגעלעבט דאָס זעלבע אין פאַרקערט סדר. איך בין נישט געגאנגען אהײם אויף ניטל, װײל די באן איז געװען צו טײער און ם׳איז געװען צו שװער צו רײסן אין װינטער. יעדע פרייע מינוט און אין די יום-טובים בין איך געווען ארויפגעברענגט ווי א ספר-עוואַנגעליסט צו ארבעטן פאר מיין שולע-פעיס. גאט האט מיך געבענטשט פינאנציעל. אין די סוף פון שולע איך אַפֿילו געהאט אַ קליין וואָג אַז איך קען נוצן גוט.

ווייַל איך געהאט קליין שולע, איך דארף די ערשטער יאָר אין קאָלאָנגעס צו באַזעצן אין. אוי ך הא ב אי ך געהא ט א ס ך צרות , זיצ ן או ן קלעמע ן א גאנצ ן טאג . מאל איך איז געווען נאָענט צו געבן אַרויף. מיט גאָטס חסד האָב איך געהאַלטן און דורכגעגאַנגען אַלע פֿינף יאָר. איך האב דאס נישט געקענט פארשטעלן אין מיינע חלומות.

מייַן ערשטער אַרבעט ווי אַ אַסיסטאַנט פּריידיקער האט מיר גענומען צו Mühlhausen אין עלזאַס. נאך א יאר בין איך אריבערגעפארן קיין שטראסבורג. דאר ט זײנע ן געװע ן א דײטש ע או ן א פראנצויזישע ר קהילה . דעמאל ט אי ז נא ך אל ץ געװע ן צװ ײ שפראך , װײ ל דע ר עלטערע ר דור , הא ט ניש ט גערעדט . סוף־כּל־סוף, האָט מײַן אַרבעטס־פֿעלד זיך אויסגעברייטערט צו אַרײַננעמען אַלע צוועלף קהילות, וואָס האָבן אין דער צײַט עקזיסטירט אין עלזאַס.

די שיין געשלעכט

צוליב מיין שעמעס, איך האט נישט האָבן עפּעס צו טאָן מיט די שיין געשלעכט ביז דעם פונט. אבער די ביבל זאגט אַז עס איז נישט גוט פֿאַר אַ מענטש צו זיין אַליין - ספּעציעל נישט אַ פּריידיקער. און אױך דאָרטן האָט מיר גאָט װוּנדערלעך געהאָלפֿן ― אױך אָן מײַן טאן עפּעס. אי ן א קאנפערענ ץ אי ן שטראסבורג , הא ב אי ך באמערק ט א ױנג ע פרוי , װא ס הא ט זי ך געטראפ ן מיינע ר אידײען . דערווייל איז עס אָבער געבליבן ביי דעם איין באַגעגעניש, ווײַל איך האָב געמוזט ווײַטער גיין אויף אַן אַנדער אַרבעטס-געביט און נישט געהאַט קיין געלעגנהייט זיך צו פרעגן וועגן איר. אי ך הא ב דעמאל ט געארבע ט א שבת , אי ן דע ר קהיל ה פו ן קאלמאר . װע ן אי ך בי ן געשטאנע ן אוי ף דע ר טײ ל או ן געפרעג ט דע ם עולם , הא ב אי ך זי י װידע ר דערזען . איך האָב געפרעגט מיין פאַרוואַלטער וועגן זיי. מיר האבן באלד געהאט קארעספאנדענץ און באשלאסן זיך צו טרעפן. אי ך הא ב גענומע ן א װאקאציע , או ן געפאר ן איבע ר א פא ס קײ ן ריינלאנד . זי איז געקומען פון דער אנדערער זײט. — װאו דער שטראם מורמלט אין גרינעם טאל, דארט האבן מיר זיך צום ערשטן מאל געטראפן.״ מיר האבן באלד דערויף חתונה געהאט. מייַן פרוי איז געווען 25 יאר אַלט און אין 35 איך איז געווען אַמאָל ווידער אַ שפּעט בלומער. צ ו אונדזע ר גרויםע ר פרײ ד אי ז ד י קלײנ ע פאמילי ע פארגרעסער ט געװאר ן דור ך אונדזע ר זו ן דניאל , או ן צװ ײ יא ר שפעטע ר דור ך אונדזע ר טאכטער ​​.

פון פּריידיקער צו דיקאַן און קירך פירער

איך בין קיינמאָל געווען באַקוועם אין מיין הויט ווי אַ פּריידיקער. נאָך זעקס יאָר פון מיניסטעריום, דער רוח קאַנווינסט מיר אַז דאָס זאָל נישט זיין מיין צוקונפֿט מיסיע אין לעבן. איך האב נישט געפילט צו די פילע פאדערונגען. אָבער, עס איז נישט גרינג פֿאַר מיר צו ענדיקן די פעלד דינסט. פארלאזן אלע באקאנטע מיטגלידער פון דער אמונה און זוכן א פלאץ צו וואוינען און ארבעטן איז נישט געווען גרינג. אבער גאָט איז געווען מיט אונדז. ענדליך האבן מיר זיך געענדיגט אין דער מוניציפאליטעט וועצלער. דאר ט האב ן מי ר געפונע ן אונדזע ר גורל , װ י ע ר װאלט ן אוי ף אונדז . אי ך בי ן באל ד אפגעשטעל ט געװאר ן אל ס דע ר ערשטע ר דיקאן , או ן מײ ן פרו י הא ט געפיר ט ד י קינדער־שבת־שול . צוויי יאר שפּעטער בין איך געווארן אַ קהילה פירער. דאָס איז געווען רעכט פֿאַר אונדז. מיר האָבן געהאט די פּריווילעגיע צו דינען דעם קהל פֿאַר פילע יאָרן. אי ך הא ב אוי ך געפונע ן א זײע ר גוט ע ארבע ט אי ן דע ר לײ ץ פירמע , װעלכע ר אי ך הא ב געקאנ ט האלטן , בי ז אי ך הא ב זי ך אפגעריםן .

זיבן אייניקלעך, צוויי אור-אייניקלעך

אויסער אונדזערע צוויי קינדער האָבן מיר אין די יאָרן געהאַט זיבן אייניקלעך און צוויי אור־אייניקלעך. בחסדי ה' קען איך היינט צוריקקוקן אויף א רייך לעבן אין עלטער פון 95 יאר. מיר האָבן זיבן מאָל אריבערגעפארן און דאָס האָט אונדז געבראכט אין קאָנטאַקט מיט פילע מענטשן. איצ ט האב ן מי ר ד י פרײ ד פו ן פארברענגע ן דע ם איבעריק ן לעב ן מי ט אונדזע ר טאכטער ​​ם או ן אײדעם , מי ט זײער ע פי ר קינדע ר (פאמילי ע גאדרי ) אי ן שײנע ם בורגענלאנד . װע ן ע ם מעגליך , באזוכ ן מי ר דע ר מוניציפאלא ט פו ן פירסטעןפעלד , װא ס הא ט אונד ז געגעב ן א װארעמע ר באגריסונג .

די מערסט וויכטיק

ווען יאָשקע רופט, די מערסט וויכטיק זאַך איז צו נאָכפאָלגן אים געטריי, אַפֿילו אויב עס איז ינגקאַמפּראַכענסיבאַל און ומבאַקוועם. איך וויל דאָס איבערגעבן ספּעציעל צו אונדזערע יונגע לײַט. איך קוק נישט נאר צוריק אויף א מקיים לעבן, איך קוק ארויף - צו דעם קומענדיגן האר און צו א פיל מער מקיים אייביקייט אין חברותא מיט אים.

Georg Huntzinger און זיין פרוי געהערן צו דער Fürstenfeld אַדווענטיסט קירך לעבן דער אונגארישער גרענעץ.

---