I te 26 no Aperira 1521, ka wehe atu a Luther i Worms. I whakapouritia tona ara e nga kapua kino. Heoi, i tona haerenga atu i te kuwaha o te pa, ka ki tona ngakau i te hari, i te whakamoemiti. 'Na Hatana ano,' ka mea ia, 'i tiaki i te pa kaha o te Pope; engari he nui te pakaru o te Karaiti. Me whakaae te rewera he kaha ake te Karaiti.«

"Ko te pakanga i Worms," ​​​​ka tuhi tetahi hoa o te kaiwhakahou, "i neke te iwi ki te tata me te tawhiti. A parare noa ’i te faatiaraa o te reira na Europa—e tae atu i Scandinavia, te mau Alpes no Helevetia, te mau oire no Beretane, Farani e Italia—e rave rahi tei rave i te mau mauhaa tama‘i puai i roto i te Parau a te Atua.”

Te wehe atu i Worms: He pono me te whakatupato kotahi

I te tekau o nga haora ka wehe atu a Luther i te taone me nga hoa i haere tahi i a ia ki Worms. E rua tekau nga tangata eke hoiho me te mano tini i mau atu i te hariata ki nga pakitara.

I tana hokinga mai i Worms, ka whakaaro ia ki te tuhi ano ki te Kaiser na te mea kare ia e pirangi ki te puta he tangata tutu hara. Ko te Atua toku kaiwhakaatu; e mohio ana ia ki nga whakaaro,' ka mea ia. “Kei te tino pai ahau ki te whakarongo ki to Kuini, i runga i te honore, i te whakama ranei, i te ora, i te mate ranei, kotahi tonu te whakatupato: ina he ana ki te kupu whakaora a te Atua. I roto i nga mahi pakihi katoa o te ao kei a koe taku pono e kore e pakaru; i konei karekau he tikanga mo te mate, mo te taonga ranei. Engari kare i te hiahia o te Atua ki te tuku ki te tangata mo te oranga tonutanga. Te haapa‘oraa i te pae varua o te haamoriraa mau ïa e e mea tia ia faahereherehia na te Poiete ».

I tukuna ano e ia he reta tata ki te rite tonu nga korero ki nga kawanatanga emepaea, i whakarāpopotohia e ia nga mea e tupu ana i Worms. Ua riro teie rata i te mana‘o hohonu i nia i te mau Helemani. Ua ite ratou e ua hamani-ino-hia o Lutera e te emepera e te mau perepitero teitei a‘e, e ua riri roa ratou i te mau parau teoteo a te pâpa.

Ahiri o Charles V i ite i te faufaa mau no to ’na basileia o te hoê taata mai ia Luther—te hoê taata o te ore e nehenehe e hoohia mai aore ra e hoohia, o te ore e haapae i ta ’na mau parau tumu no te hoa aore ra no te enemi—e haafaufaa e e faatura oia ia ’na eiaha râ e faahapa ia ’na e e karo.

Ko te whakaeke hei mahi whakaora

Ua ho‘i o Luther i te fare, ma te fana‘o i te faaturaraa na te mau huru oraraa atoa i nia i te e‘a. Ua farii te mau tiaraa teitei o te Ekalesia i te monahi i raro a‘e i te faainoraa a te pâpa, e ua faahanahana te feia toroa o te ao nei i te taata i raro a‘e i te opaniraa a te emepera. I whakatau ia ki te peka ke i te huarahi tika ki te toro atu ki Mora, te kainga whanau o tona papa. I haere tahi tana hoa a Amsdorf me tetahi kaitarai waka. I haere tonu te toenga o te roopu ki Wittenberg. Whai muri i te ra whakatā i te taha o ona whanaunga - he rerekee ki te ngangau me te ngangare i Worms - ka haere ano ia.

I te wa e haere ana te hariata i roto i te awaawa, ka tutaki nga kaieke e rima nga kaieke mau pu, he kanohi kanohi. Tokorua ka mau ki a Amsdorf me te kaitapa, ko etahi atu e toru ko Luther. Ma te wahangu ka akiakihia ia kia heke iho, ka maka he koroka hoia ki runga i ona pakihiwi, ka utaina ki runga i tetahi hoiho ano. Katahi ka tukua e ratou a Amsdorf me te kaitarai kia haere. Ka peke katoa te tokorima ki roto i nga nohoanga, ka ngaro ki te ngahere pouri me te mauhere.

Ka haere i runga i nga ara awhiowhio, i etahi wa ka anga whakamua, i etahi wa whakamuri, kia mawhiti atu ai te kaiwhai. I te po ka haere ratou ki tetahi huarahi hou, ka tere haere ma te wahangu i roto i nga ngahere pouri, tata kore e takahia ki nga maunga o Thuringia. I konei ka nohoia te Wartburg ki runga i te tihi ka taea anake te eke ma te pikitanga me te uaua. Ua afaihia o Luther i roto i te mau patu o teie pare atea e te feia haru ia ’na. Ka kati nga keti taumaha ki muri i a ia, ka huna ia ia i te tirohanga me te mohiotanga o te ao o waho.

Kare ano te kai-whakahou i taka ki roto ki nga ringa o te hoariri. Ua hi‘o noa te hoê tiai i ta ’na mau haereraa, e i te haamǎta‘uraa mai te vero e tairi mai i nia i to ’na upoo paruru-ore-hia, ua horo te hoê aau mau e te hanahana no te faaora ia ’na. E mea papu maitai e e mauruuru noa o Roma i to ’na poheraa; ma te piringa anake e whakaora ia ia i nga matikuku o te raiona.

I muri a‘e i to Luther revaraa i Worms, ua noaa mai i te tiaau pâpa te hoê faaueraa no nia ia ’na ma te tarimaraa a te emepera e te tapao taatiraa emepera. I roto i tenei ture a te emepera, i kiia a Luther ko "Satana tonu, i whakaahua ke i te tangata i roto i te mahi a te moke." I whakahaua kia whakamutua tana mahi i runga i nga tikanga tika. Ko te whakaruruhau ki a ia, te hoatu kai, inu ranei, te awhina, te tautoko ranei i a ia i runga i te kupu, i te mahi ranei, i te aroaro o te iwi, i te noho puku ranei, i tino aukatia. Me hopukina ia i nga wahi katoa ka hoatu ki nga mana whakahaere - he pera ano mo ana akonga. ko nga rawa me muru. Me whakangaro ana tuhinga. I te mutunga, ko nga tangata katoa e maia ana ki te takahi i tenei ture ka aukatihia i te Reich.

Kua korero te Kaiser, kua whakaaetia e te Reichstag te whakatau. Ua oaoa te amuiraa taatoa o te mau pǐpǐ a Roma. Inaianei kua hiritia te mutunga o te Reformation! I wiri te mano tini whakapono ki te korero a te Emepera mo Luther ko Hatana i uru ki roto i te kakahu monaki.

I tenei haora o te raruraru, i hanga e te Atua he huarahi ki waho mo tana pononga. Na te Wairua Tapu i whakakorikori te ngakau o te Kaipooti o Saxony, a hoatu ana ki a ia te whakaaro nui mo te mahere whakaora ia Luther. I whakaatu a Frederick ki te Kai-whakahou i a ia i Worms, ka taea e ia te patu i tona herekoretanga mo tetahi wa mo tona oranga me to te Reformation; engari karekau he tohu mo te pehea. I whakatinanahia te mahere a te kai-pooti me te mahi tahi o nga hoa pono, me te nui o te mohio me te mohio i noho huna tonu a Luther i nga hoa me nga hoariri. Ko tana hopukanga me tana wahi huna he mea ngaro, no te wa roa kaore a Frederick i mohio ki hea i mauria ai. Ehara tenei i te whakaaro kore: i te mea kaore te kai-pooti e mohio ana ki te waahi o Luther, kaore e taea e ia te whakaatu tetahi mea. Kua oti ia ia te whakarite kia noho haumaru te kaiwhakahou, a kua ranea tera mo ia.

Te wa hokinga me ona painga

Kua pahemo te puna, te raumati me te ngahuru, ka tae mai te hotoke. I mau tonu a Luther. I harikoa a Aleander me ona hoa o te roopu i te tineia o te marama o te rongopai. Ua faaî râ o Lutera i ta ’na lamepa no roto mai i te haaputuraa parau mau e ore e pau, no te anaana ma te anaana a muri a‘e.

Ehara i te mea mo tona ake haumarutanga i tangohia atu ai a Luther i runga i te waahi o te oranga o te iwi i runga i ta te Atua tikanga. Engari, ko te whakaaro nui mutunga kore i wikitoria i runga i nga ahuatanga me nga huihuinga katoa na nga mahere hohonu. Kare te Atua i pai kia mau tana mahi ki te tohu tangata kotahi. Ko etahi atu kaimahi ka karangahia ki nga rarangi o mua i te wa e ngaro ana a Luther hei awhina i te whakatikatika i te Reformation.

I tua atu, ki nga kaupapa whakatikatika katoa he kino te ahua o te ahua o te tangata i to te Atua. No te mea ka koa te tangata ki te herekoretanga e puta mai ana i te pono, ka hohoro te whakakororia i te hunga kua whakaritea e te Atua hei wawahi i nga mekameka o te he, o te whakapono. Ka whakanuia, ka whakanuia, ka whakanuia hoki ratou hei kaiarahi. Mai te mea e, e haehaa mau ratou, e haapa‘o maitai, e te pipiri ore, e te ino ore, e haamata ratou i te iti to ratou ti‘aturiraa i ni‘a i te Atua e ua haamata ratou i te ti‘aturi ia ratou iho. Kaore e roa ka whai ratou ki te raweke i nga hinengaro me te whakaiti i nga hinengaro, ka kite i a ratou ano ko te huarahi anake e whakamarama ai te Atua mo tana hahi. He maha nga wa e whakaroa ana te mahi whakatikatika e tenei wairua poapoa.

I roto i te haumaru o te Wartburg, ka okioki a Luther mo etahi wa, ka koa mo te tawhiti mai i te ngangau me te ngangau o te pakanga. Mai i nga pakitara o te whare rangatira ka titiro ia ki nga ngahere pouri i nga taha katoa, katahi ka anga atu ona kanohi ki te rangi me te karanga, 'Taeke te whakarau! I roto i te whakarau i runga i te ngakau, engari i runga ano i taku hiahia!' 'Inoi mo ahau,' ka tuhi ia ki a Spalatin. “Kare au e hiahia ana ko o inoi anake. Kaua e whakararuraru i ahau ki nga korero me nga whakaaro mo au i te ao. Ka mutu ka taea e au te okioki.«

Ko te mokemoke me te noho mokemoke o tenei rerenga maunga he manaakitanga nui atu ano mo te kaiwhakahou. No reira karekau i eke te angitu ki tona mahunga. He tawhiti rawa te tautoko a te tangata, karekau ia i tukuna ki te aroha, ki te whakamihi, i te nuinga o nga wa ka puta he hua kino. Noa ’tu e e tia i te Atua ia fana‘o i te mau arueraa e te hanahana atoa, te aratai ra Satani i te mau mana‘o e te mau mana‘o i nia i te mau taata e mauhaa noa na te Atua. Ka waiho e ia ki waenganui, ka whakararuraru i te manaakitanga e whakahaere ana i nga kaupapa katoa.

I konei ka takoto he raruraru mo nga Karaitiana katoa. Noa ’tu to ratou umereraa i te mau ohipa maitai e te haapae ia ratou iho a te mau tavini haapao maitai a te Atua, o te Atua ana‘e te tia ia faahanahanahia. Ko nga whakaaro nui katoa, te kaha me te aroha noa kei te tangata ka riro mai i a ia mai i te Atua. Ko nga whakamoemiti katoa me haere ki a ia.

Kua piki ake te hua

Kare a Luther i makona ki te rangimarie me te whakangawari mo te wa roa. Kua waia ia ki te mahi me te tautohetohe. Ko te kore mahi kaore i taea e ia. I aua ra mokemoke ka whakaahua ia i te ahua o te Hahi. Ua mana‘o oia e aita e taata i tia i nia i te mau patu e ua patu ia Ziona. Ka whakaaro ano ia ki a ia ano. I mataku ia ka whakapaehia ia mo te mataku ki te reti ia i tana mahi, ka whakapae ia he mangere, he mangere. I te hoê â taime, ua rave oia i te mau ohipa hau a‘e i te taata i te mau mahana atoa. Ua papai oia: »Te taio nei au i te Bibilia na roto i te reo Hebera e Heleni. E hiahia ana ahau ki te tuhi i tetahi korero Tiamana mo te whaki auricular, ka haere tonu ahau ki te whakamaori i nga Waiata me te tito i te kohinga o nga kauhau i te wa kua riro mai i ahau nga mea e hiahia ana ahau mai i Wittenberg. E kore e mutu taku pene.”

Ahakoa e whakapati ana ona hoariri ki a ratou ano kua wahanguhia ia, ka miharo ratou ki nga tohu pono o tana mahi tonu. He nui nga tiritiri mai i tana pene i hora haere puta noa i Tiamana. Fatata hoê matahiti, ma te paruruhia i te riri o te mau enemi atoa, ua a‘o e ua faahapa oia i te mau hara rahi o to ’na tau.

Ua rave atoa oia i te hoê taviniraa faufaa roa no to ’na mau taata tupu na roto i te huriraa i te papai tumu o te Faufaa Apî na roto i te reo Heremani. I tenei ara, ka taea ano e te iwi noa te mohio ki te kupu a te Atua. Ka taea e koe te panui i nga kupu katoa o te ora me te pono mo koe ake. I tino angitu ia ki te huri i nga kanohi katoa mai i te Pope i Roma ki a Ihu Karaiti, te Ra o te Tika.

i Nga Tohu o te Wa, Oketopa 11, 1883