Op 26 april 1521 verliet Luther Worms. Onheilspellende wolken verduisterden zijn pad. Maar toen hij de stadspoort uitstapte, was zijn hart vervuld van vreugde en lof. 'Satan zelf,' zei hij, 'verdedigde het bolwerk van de paus; maar Christus heeft een grote bres geslagen. De duivel moest toegeven dat de Messias machtiger is.«

"Het conflict in Worms", schrijft een vriend van de hervormer, "heeft mensen dichtbij en ver gebracht. Toen het bericht zich door Europa verspreidde - naar Scandinavië, de Zwitserse Alpen, de steden van Engeland, Frankrijk en Italië - namen velen gretig de machtige wapens in Gods Woord ter hand."

Vertrek uit Worms: Loyaal met één waarschuwing

Om tien uur verliet Luther de stad met de vrienden die hem naar Worms hadden vergezeld. Twintig bereden mannen en een grote menigte begeleidden het rijtuig naar de muren.

Op de terugreis uit Worms besloot hij de keizer opnieuw te schrijven omdat hij niet als schuldige rebel wilde verschijnen. "God is mijn getuige; hij kent de gedachten,' zei hij. “Ik ben van ganser harte bereid om Uwe Majesteit te gehoorzamen, in eer of schande, in leven of dood, met één voorbehoud: wanneer het tegen Gods levendmakende Woord ingaat. In alle zaken van het leven heb je mijn onbreekbare loyaliteit; want hier heeft verlies of winst niets te maken met redding. Maar het is tegen Gods wil om mensen te onderwerpen in zaken van het eeuwige leven. Geestelijke gehoorzaamheid is echte aanbidding en moet worden voorbehouden aan de Schepper.”

Ook stuurde hij een brief met bijna dezelfde inhoud naar de keizerlijke staten, waarin hij samenvatte wat er in Worms gebeurde. Deze brief maakte diepe indruk op de Duitsers. Ze zagen dat Luther zeer onrechtvaardig was behandeld door de keizer en de hogere geestelijkheid, en ze kwamen enorm in opstand tegen de arrogante pretenties van het pausdom.

Als Karel V de werkelijke waarde voor zijn koninkrijk had erkend van een man als Luther - een man die niet gekocht of verkocht kon worden, die zijn principes niet zou opofferen voor vriend of vijand - zou hij hem hebben gewaardeerd en geëerd in plaats van hem te veroordelen en vermijden.

Raid als reddingsoperatie

Luther reisde naar huis en ontving onderweg hulde van alle lagen van de bevolking. Kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders verwelkomden de monnik onder pauselijke vloek, en seculiere functionarissen eerden de man onder keizerlijk verbod. Hij besloot van de directe route af te wijken om Mora, de geboorteplaats van zijn vader, te bezoeken. Zijn vriend Amsdorf en een voerman vergezelden hem. De rest van de groep ging verder naar Wittenberg. Na een vredige rustdag met zijn familieleden - wat een contrast met de onrust en strijd in Worms - hervatte hij zijn reis.

Terwijl het rijtuig door een ravijn reed, ontmoetten de reizigers vijf goed bewapende, gemaskerde ruiters. Twee grepen Amsdorf en de voerman, de andere drie Luther. Zwijgend dwongen ze hem af te stijgen, gooiden een riddermantel over zijn schouders en zetten hem op een extra paard. Toen lieten ze Amsdorf en de voerman gaan. Alle vijf sprongen in de zadels en verdwenen met de gevangene in het donkere bos.

Ze baanden zich een weg langs kronkelende paden, soms vooruit, soms achteruit, om aan een achtervolger te ontsnappen. Bij het vallen van de avond namen ze een nieuwe route en vorderden snel en stil door donkere, bijna onbetreden bossen naar de bergen van Thüringen. Hier troonde de Wartburg op een top die alleen via een steile en moeilijke klim kon worden bereikt. Luther werd door zijn ontvoerders binnen de muren van dit afgelegen fort gebracht. De zware poorten sloten zich achter hem en onttrokken hem aan het zicht en de kennis van de buitenwereld.

De hervormer was niet in vijandelijke handen gevallen. Een bewaker had zijn bewegingen gadegeslagen en toen de storm op zijn weerloze hoofd dreigde uit te breken, snelde een oprecht en nobel hart hem te hulp. Het was duidelijk dat Rome alleen tevreden zou zijn met zijn dood; alleen een schuilplaats kon hem redden uit de klauwen van de leeuw.

Na Luthers vertrek uit Worms had de pauselijke legaat een edict tegen hem verkregen met de handtekening van de keizer en het keizerlijke zegel. In dit keizerlijk decreet werd Luther aan de kaak gesteld als 'Satan zelf, vermomd als een man in een monniksgewaad'. Er werd bevolen dat zijn werk zou worden stopgezet door passende maatregelen. Hem onderdak geven, hem eten of drinken geven, hem helpen of steunen met woord of daad, in het openbaar of privé, was ten strengste verboden. Hij moet overal worden opgepakt en aan de autoriteiten worden overgedragen - hetzelfde geldt voor zijn volgelingen. Er moest beslag worden gelegd op eigendommen. Zijn geschriften moeten worden vernietigd. Uiteindelijk zou iedereen die het waagde dit decreet te schenden, uit het Reich worden verbannen.

De keizer had gesproken, de Reichstag had het decreet goedgekeurd. De hele congregatie van Rome's volgelingen verheugde zich. Nu was het lot van de Reformatie bezegeld! De bijgelovige menigte huiverde bij de beschrijving van Luther door de keizer als de vleesgeworden satan in een monniksgewaad.

In dit uur van gevaar maakte God een uitweg voor Zijn dienaar. De Heilige Geest bewoog het hart van de keurvorst van Saksen en gaf hem wijsheid voor het plan om Luther te redden. Frederick had de hervormer, toen hij nog in Worms was, laten weten dat zijn vrijheid voor een tijd zou worden opgeofferd voor zijn veiligheid en die van de Reformatie; maar er was geen indicatie gegeven hoe. Het plan van de kiezer werd uitgevoerd met de medewerking van echte vrienden, en met zoveel tact en vaardigheid dat Luther volledig verborgen bleef voor vrienden en vijanden. Bovendien waren zowel zijn gevangenneming als zijn schuilplaats zo mysterieus dat zelfs Frederick lange tijd niet wist waar hij naartoe was gebracht. Dit was niet zonder opzet: zolang de keurvorst niets wist over Luthers verblijfplaats, kon hij niets verklappen. Hij had ervoor gezorgd dat de hervormer veilig was, en dat was genoeg voor hem.

Retraitetijd en de voordelen ervan

Lente, zomer en herfst gingen voorbij en de winter kwam. Luther zat nog steeds vast. Aleander en zijn partijgenoten verheugden zich over het doven van het evangelielicht. In plaats daarvan vulde Luther zijn lamp uit de onuitputtelijke voorraad waarheid, om te zijner tijd met helderder schittering te schijnen.

Het was niet alleen voor zijn eigen veiligheid dat Luther volgens Gods voorzienigheid van het toneel van het openbare leven werd gehaald. Integendeel, oneindige wijsheid zegevierde over alle omstandigheden en gebeurtenissen dankzij diepere plannen. Het is niet Gods wil dat Zijn werk het stempel van één man draagt. Andere arbeiders zouden bij Luthers afwezigheid naar de frontlinie worden geroepen om de Reformatie in evenwicht te brengen.

Bovendien bestaat bij elke hervormingsbeweging het gevaar dat ze meer menselijk dan goddelijk zal worden gevormd. Want wanneer men zich verheugt in de vrijheid die voortkomt uit de waarheid, verheerlijkt men spoedig degenen die God heeft aangesteld om de ketenen van dwaling en bijgeloof te doorbreken. Ze worden geprezen, geprezen en geëerd als leiders. Tenzij ze oprecht nederig, toegewijd, onbaatzuchtig en onvergankelijk zijn, beginnen ze zich minder afhankelijk van God te voelen en beginnen ze op zichzelf te vertrouwen. Ze proberen al snel de geest te manipuleren en het geweten te beperken, en gaan zichzelf zien als bijna het enige kanaal waardoor God licht werpt op zijn kerk. Het hervormingswerk wordt vaak vertraagd door deze fan-spirit.

In de beveiliging van de Wartburg rustte Luther een tijdje uit en was blij met de afstand van de drukte van de strijd. Vanaf de kasteelmuren staarde hij aan alle kanten naar donkere bossen, richtte zijn ogen toen op de lucht en riep uit: 'Vreemde gevangenschap! Vrijwillig in gevangenschap en toch tegen mijn wil!” “Bid voor mij”, schrijft hij aan Spalatin. 'Ik wil niets anders dan je gebeden. Val me niet lastig met wat er in de wereld over mij wordt gezegd of gedacht. Eindelijk kan ik rusten.«

De eenzaamheid en afzondering van dit toevluchtsoord in de bergen had een andere en waardevollere zegen voor de hervormer. Het succes steeg hem dus niet naar het hoofd. Alle menselijke steun was ver weg, hij werd niet overladen met sympathie of lof, wat vaak tot slechte resultaten leidde. Hoewel God alle lof en glorie zou moeten ontvangen, richt Satan zijn gedachten en gevoelens op mensen die slechts Gods instrumenten zijn. Hij plaatst haar in het midden en leidt af van de voorzienigheid die alle gebeurtenissen beheerst.

Hier ligt een gevaar voor alle christenen. Hoezeer ze de edele, zelfopofferende daden van Gods trouwe dienaren ook mogen bewonderen, alleen God moet verheerlijkt worden. Alle wijsheid, bekwaamheid en genade die de mens bezit, ontvangt hij van God. Alle lof moet naar hem gaan.

Toegenomen productiviteit

Lang was Luther niet tevreden met de rust en ontspanning. Hij was gewend aan een leven van activiteit en ruzie. Inactiviteit was ondraaglijk voor hem. In die eenzame dagen beeldde hij de toestand van de kerk af. Hij voelde dat niemand op de muren stond en Sion opbouwde. Weer dacht hij aan zichzelf. Hij was bang dat hij van lafheid zou worden beschuldigd als hij zou stoppen met werken, en hij beschuldigde zichzelf ervan lui en lui te zijn. Tegelijkertijd deed hij elke dag schijnbaar bovenmenselijke dingen. Hij schrijft: »Ik lees de Bijbel in het Hebreeuws en Grieks. Ik zou graag een Duitse verhandeling schrijven over oorbiecht, ik zal ook doorgaan met het vertalen van de Psalmen en een verzameling preken samenstellen zodra ik van Wittenberg heb ontvangen wat ik wil. Mijn pen stopt nooit.”

Terwijl zijn vijanden zich vleien dat hij het zwijgen was opgelegd, verwonderden ze zich over het tastbare bewijs van zijn voortdurende activiteit. Een groot aantal verhandelingen uit zijn pen circuleerde in heel Duitsland. Bijna een jaar lang, beschermd tegen de toorn van alle tegenstanders, vermaande en berispte hij de heersende zonden van zijn tijd.

Hij bewees ook een zeer belangrijke dienst aan zijn landgenoten door de oorspronkelijke tekst van het Nieuwe Testament in het Duits te vertalen. Zo kon het woord van God ook door het gewone volk begrepen worden. Je zou nu alle woorden van leven en waarheid zelf kunnen lezen. Hij was bijzonder succesvol in het afwenden van alle ogen van de paus in Rome op Jezus Christus, de Zon der gerechtigheid.

Uit Tekenen des tijds, 11 oktober 1883